Design in Finland

ICONISCH DESSIN

Als de nationale luchtvaartmaatschappij haar vliegtuigen beschildert met jouw bloempatroon, dan beteken je als stoffenmerk wel iets voor een land. Marimekko is de trots van Finland en vooral die grote klaprozen op de FinnAir-toestellen zijn ­iconisch voor het merk. Dessin Unikko (Fins voor ‘papaver’) werd in 1964 ontworpen door Maija Isola, die veertig jaar voor het merk werkte en opgevolgd werd door dochter Kristina én kleindochter Emma. Marimekko (‘jurkje van Marie’) is er altijd goed in geweest vrouwen aan zich te ­binden; 93 procent van de werknemers is vrouw. Er was een tijd dat aan de bonte stoffen een grijze-vlecht-en-Zweedse-­muilen-associatie kleefde. Je zou er bijna naar terugverlangen, nu er een hele Marimekko-lijn bij Uniqlo hangt.

SCHOENEN UIT

Niet gek in een land met zo veel sneeuw: binnen doen de Finnen hun schoenen uit en zelfs op kantoor lopen ze vaak gezellig op slippers of pantoffels. De vilten sloffen van het merk Lahtiset worden nog grotendeels met de hand vervaardigd – het kost acht dagen om een paar te maken – in een fabriekje dat in 1921 werd begonnen door een boer in het zuiden van Finland. Vandaag de dag runnen Riitta en Jukka het, in een filmpje op de website poseren ze trots op het erf. Hartverwarmend.

FINS VOLKJE: DE MOEMINS

In een lijst met Finse klassiekers mogen de Moemins niet ontbreken, de bolle, goeiige wezens uit de boeken van Tove Jansson. Vooral in Azië zijn ze er gek op – en op de merchandising ervan. Maar de nazaten van Jansson gaan voorzichtig om met haar erfenis: ‘Ik wil niet dat er straks shitloads plastic Moemins in de oceaan ronddobberen’, zegt nichtje Sophia Jansson. Vandaar dat ze inzetten op kwaliteit; Iittala (Fins! Niet Italiaans!) maakt al sinds de jaren vijftig elk jaar een Moemins-collectie, en Arabia, ook Fins, produceert Moemins-keramiek. Maar het meest voor de hand ligt het om een boek te kopen. De Moemins en de grote overstroming uit 1945 bijvoorbeeld, in 2014 opnieuw uitgebracht vanwege de 100ste geboortedag van Tove Jansson en nu, ai, verrassend actueel.

SCHUILPLAATS

De Ball Chair van Eero Aarnio uit 1963 is een verrassende Finse designklassieker omdat hij met z’n swinging-sixtiesvorm­geving minder sober oogt dan het meeste Scandinavische design. Juist daarom ­misschien is hij op talloze platenhoezen, tijdschriftcovers en in films te zien; in Mars Attacks! (1996) van regisseur Tim Burton bijvoorbeeld schittert de stoel in al z’n nostalgische futurisme (zie filmand­furniture.com). De Ball Chair wordt nog steeds gemaakt en kost circa 6000 euro.

WINTERWONDERWERK

Hoog in Fins Lapland, in de buurt van ­Rovaniemi, waar de Kerstman woont, ligt de gemeente Posio, met 1,7 inwoner per vierkante kilometer niet heel dichtbevolkt. De grootste werkgever daar is keramiekfabriek Pentik, in 1971 opgericht door het echtpaar Pentikaïnen en, wapenfeit, de noordelijkst gelegen keramiekfabriek ter wereld. Ze maken er onder meer servies Posio, naar z’n geboorteplaats genoemd dus, dat met een grijs rendiermotief in een witte glazuurlaag een en al winterwonderland uitstraalt. De fabriek is te bezoeken en het Pentik-paar heeft naast hun oude rendierfarm een galerie geopend. En van Pentik een merk gemaakt dat ook in interieurartikelen, stoffen en glaswerk doet.

LIEF FINS TELEFOONTJE

De banana phone wordt hij genoemd en ook ‘de domste onder de smartphones’; de Nokia 8110 uit 1996, vorig jaar opnieuw uitgebracht, heeft vele nerdy fans die het lieve, Finse, goedkope (55 euro) telefoontje vooral roemen omdat je er zo weinig mee kunt dat het je van smartphoneverslaving afhelpt. Hij was eerst gewoon zwart, maar toen hij vanwege de kromming van het uitschuifmodel door consumenten ‘de banaan’ gedoopt werd, zijn ze hem bij Nokia ook in geel gaan maken. Geestig.

IJSWATER

Ja, de Finnen drinken flink (nét iets minder dan de Britten), ondanks de strenge alcoholwetten en het feit dat de drank er duur is. Als je dan drinkt om dronken te worden (wat de Finnen doen) zit er maar één ding op: wodka drinken (40 procent alcohol) of beter nog: Finlandia 101 (50,5 procent). Niet alleen vanwege de naam een klassieker, ook vanwege het design van de flessen, die Frozen Ice (1970), Hammered Ice (1998), Glacial Ice (2003) en, treurig maar raak, Melting Ice (2011) verbeelden. De eerste werd ontworpen door kunstenaar Tapio Wirkkala, ook de Fin achter het bekende Ultima Thule-glasservies van Iittala (dat ook al zo ijzig van vormgeving is).

BUITEN BAKKEN

Grillplaat Muurikka is zo’n begrip in Finland dat de merknaam een soortnaam is geworden; buiten koken doe je met een muurikka en die kan inmiddels ook van een ander merk zijn, dus. De originele werd in 1966 bedacht door twee mannen die een werkplaats in Pieksämäki dreven waar ze vooral machines en locomotieven repareerden. Ze maakten er ook benzinetanks en van een overgebleven stuk staal fabriekten ze een grillplaat voor boven een houtvuurtje – het werd hun bestverkopende product. Inmiddels biedt Muurikka een heel assortiment aan terug-naar-de-natuur-kookspullen; een koekenpan zonder steel bijvoorbeeld (zoek een tak) en een rookplank voor bij het kampvuur.

VAAS BOVEN VAAS

Bij Iittala durven ze de stelling aan dat hun golvende vaas van ontwerper Alvar Aalto ‘een symbool van Fins design’ is en ‘een van de beroemdste glazen objecten ter wereld’. De vaas werd in 1936 ontworpen en is geïnspireerd op de golven in het water van de duizenden Finse meren, zo wil het verhaal. Toeval of niet: ‘aalto’ is Fins voor golf en dus ook de achternaam van de ontwerper. Vaas Aalto wordt nog steeds mondgeblazen in de Iittala-fabriek in het dorp Iittala, boven Helsinki, waar bezoekers de glasblazers elke dag aan het werk kunnen zien.

MUSEUMKRUK

De man achter de vaas hierboven is ook de man achter de kruk hieronder: een flink aantal ontwerpen van Alvar Aalto (1898-1976), die samen met zijn vrouw Aino Aalto in 1935 het Finse meubelbedrijf Artek begon, wordt nog altijd geproduceerd. Jakkara (‘kruk’) 60 of Stool 60, zoals hij ­internationaal bekendstaat, wordt nog net als aan het begin bij Artek in Finland gemaakt van massief berken en won afgelopen jaar de Long Life Design Award 2019 omdat hij nooit uit de mode raakt.

Het werk van het echtpaar Aalto – ook Aino heeft honderden ontwerpen op haar naam staan – is in Finland onder meer te zien in de stad Jyväskylä, waar architect Aalto zo’n dertig gebouwen ontwierp (er zijn tours), waaronder, jawel, het Alvar Aalto-museum.

SALMIAKKI

Het woord ‘sauna’ is ongetwijfeld het meest gebruikte Finse woord buiten Finland – er geldt in Finland ‘recht op sauna’ ­– maar het woord ‘salmiak(ki)’ klinkt voor ons ook bekend. In de rest van de wereld wordt het uitgespuugd, maar net als de Nederlanders zijn de Scandinaviërs dol op zoute drop en aanverwanten (het zal met zout uitzweten te maken hebben). En of je nu Apteekin-salmiak koopt, Halva of Fazer, van alle Finse merken zijn de verpakkingen even klassiek zwart-wit-roodgeruit.

BELLE HELENE

Helene Schjerfbeck is de Finse schilder van wie je nog nooit gehoord hebt, maar die je nooit zult vergeten als je haar werk eenmaal hebt gezien. Haar zelfportretten – steeds kaler – zijn ontroerend, haar stillevens – een schaal citroenen, vier uien – magnifiek. Finlands Munch (maar dan zonder het drama) werd ze in de Britse krant The Guardian genoemd toen er afgelopen najaar een grote overzichtstentoonstelling in de Royal Academy of Arts in Londen was. Nu is het werk weer terug in Helsinki, waar Schjerfbeck in 1862 werd geboren. Thuis is het steeds weer te bekijken in de catalogus van de expositie in Londen, die via de website van de Royal Academy te bestellen is voor 25 pond.

FINS HIP

Sinds modeblogs twee jaar geleden meldden dat (toen nog) Kanye West gespot was op gympen van ‘een obscuur Fins merk’ is sportmerk Karhu herontdekt, toch in 1916 al begonnen met de verkoop van vooral discussen en speren. Daar werden Olympische medaillles mee gewonnen, en ook sportlegende Paavo Nurmi, de ‘Flying Finn’ won zijn negen maal goud met Karhu – spikes, in zijn geval. ‘Karhu’ is Fins voor beer, maar het logo is geen beer, maar de M van ‘mestari’, Fins voor kampioen.

bron: Evelien van Veen – de Volkskrant